Μαρία Βασιλείου

Βιολόγος- Ωκεανογράφος Msc

Οι θαλάσσιες χελώνες μετρούν 150 εκατομμύρια χρόνια ύπαρξης στον πλανήτη. Τα αρχεία των απολιθωμάτων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι θαλάσσιες χελώνες είναι σύγχρονες των δεινοσαύρων.

Καθ' όλη την εξελικτική διαδικασία οι θαλάσσιες χελώνες έχουν διατηρήσει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά γνωρίσματα:

• Όπως όλα τα ερπετά, είναι ποικιλόθερμες, το οποίο σημαίνει ότι χρησιμοποιούν τη θερμότητα του περιβάλλοντος σαν την κύρια πηγή συντήρησης της θερμότητας του σώματός τους.
• Μοιάζουν με τα πρωτόγονα αμφίβια και πτηνά στο ότι έχουν ένα μοναδικό μικρό οστό στο αυτί για να συλλαμβάνουν ήχους. Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις χαμηλές συχνότητες όπως π.χ. οι δονήσεις του εδάφους και των κυμάτων.
• Οι θαλάσσιες χελώνες αναπνέουν με πνεύμονες. Αυτό τις αναγκάζει να ανεβαίνουν τακτικά στην επιφάνεια για να πάρουν αέρα.
• Ωοτοκούν στη στεριά.
• Το σώμα τους προστατεύεται εντός ενός κερατοειδούς καβουκιού αποτελούμενο από αρκετά οστά, το οποίο περικλείει σαν πανοπλία τα μαλακά ζωτικά όργανα. Εξαίρεση αποτελεί η δερματοχελώνα (Dermochelys coriacea) με το δερματώδες καβούκι.
• Με την πάροδο του χρόνου τα κοντόχοντρα πόδια των χελωνών της στεριάς εξελίχθηκαν στα πεπλατυσμένα πτερύγια των θαλάσσιων χελωνών. Τα μπροστινά πτερύγια χρησιμοποιούνται για την προώθηση ενώ τα πίσω πτερύγια δρουν σαν πηδάλια.

Υπάρχουν επτά είδη θαλάσσιας χελώνας στον κόσμο, απ’αυτά στα νερά της Μεσογείου κολυμπούν τρία είδη: η caretta caretta, η χελώνα Μίδας (ή πράσινη χελώνα,) και η δερματοχελώνα που είναι η πιο μεγάλη απ’ όλες, μπορεί να φτάσει τα 900 κιλά, ενώ μόνο, η caretta caretta έρχεται για ωοτοκία στις ελληνικές ακτές, κυρίως της Πελοποννήσου, της Ζακύνθου και της Κρήτης.

Οι χελώνες ζουν περίπου 100 χρόνια και ενηλικιώνονται μετά τη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Γεννούν σε παραλίες με ψιλή άμμο, που έχουν χαμηλή κλίση και μεγάλο πλάτος για να μην πλημμυρίζουν οι φωλιές τους.

Οι χελώνες έχουν το εκπληκτικό χαρακτηριστικό να γεννούν τα αβγά τους στην παραλία που γεννήθηκαν! Είναι κι ένας από τους λόγους για τους οποίους απειλούνται, γιατί η παραλίες που γεννήθηκαν, 15-25 χρόνια μετά που θα επιστρέψουν για να γεννήσουν,μπορεί να έχουν αλλοιωθεί σημαντικά οπότε, η θαλάσσια χελώνα , θα ξαναμπεί στη θάλασσα, θα αφήσει τα αβγά της μέσα στο νερό, τα οποία θα αποτελέσουν τροφή για τα ψάρια.

Η περίοδος ωοτοκίας ξεκινά τα τέλη Μαϊου και τελειώνει τα τέλη Αυγούστου. Οι χελώνες φτιάχνουν τις φωλίες τους το βράδυ διότι τις φοβίζουν τα φώτα, ο θόρυβος και η ανθρώπινη παρουσία και γιατί θέλουν να αποφύγουν τη ζέστη της ηµέρας.

Μόλις το θηλυκό έχει βρει μια θέση για να γεννήσει, φτιάχνει ένα λάκκο 40-60 εκατοστών κάτω από την επιφάνεια της άµµου με το σώμα της διώχνοντας την επιφανειακή στεγνή άμμο με τα πτερύγιά της. Μετά χρησιμοποιώντας εναλλάξ κινήσεις των πίσω πτερυγίων της σκάβει μια τρύπα σε σχήμα φιάλης, τον αυγοθάλαμο. Όταν η χελώνα έχει τελειώσει το σκάψιμο, γεννά τα αυγά μέσα στον αυγοθάλαμο.

Αποθέτει κατάµέσο όρο 120 αυγά. Μπορεί να επαναλάβει αυτή τη διαδικασία (της ωοτοκίας) γιαδεύτερη τρίτη ή τέταρτη φορά , αποθέτοντας μέχρι και 400-500 αυγά σε µια περιόδο ωοτοκίας.

Το αυγό έχει το σχήµα και το µέγεθος µιας µπάλας του ping-pong ενώ το κέλυφος είναι µαλακό ώστε να µη σπάει όταν «πέφτει» µέσα στον αυγοθάλαµο.Επίσης, τα αυγά είναι καλυµµένα µε ένα αντισηπτικό υγρό το οποίο τα προστατεύει από τις µολύνσεις.

Αφού τελειώσει την ωοτοκία, αρχίζει να σκεπάζει τον αυγοθάλαμο συμπιέζοντας σταθερά τη χαλαρή άμμο πάνω από τα αυγά με τα πίσω πτερύγιά της. Στη συνέχεια, σκεπάζει τη θέση της φωλιάς πετώντας αρκετή άμμο με σαρωτικές κινήσεις των πρόσθιων πτερυγίων και επιστρέφει στη θάλασσα. Το καμουφλάρισμα είναι η τελευταία µητρική κίνηση της χελώνας .

Κατά τη διάρκεια μιας αναπαραγωγικής περιόδου ένα θηλυκό κάνει συνήθως 2-4 φωλιές. Γενικά οι θαλάσσιες χελώνες ωοτοκούν κάθε 2-4 χρόνια.

Τα αυγά εκκολάπτονται από τα τέλη Ιουλίου έως τα µέσα Οκτωβρίου ύστερα από µια περίοδο επώασης 50-60 ηµερών,ανάλογα με τη θερμοκρασία της άμμου. Καθώς οι νεοσσοί βγαίνουν από τα αυγά, αγωνίζονται για να αναρριχηθούν στην επιφάνεια. Επειδή το οξυγόνο είναι λίγο, αυτή η προς τα πάνω κίνηση μπορεί να διαρκέσει 2-4 ημέρες. Όταν φτάσουν στην επιφάνεια της άμμου κατά τη διάρκεια της ημέρας, παύουν οποιαδήποτε περαιτέρω κίνηση διότι οι υψηλές θερμοκρασίες τους αδρανοποιούν. Περιμένουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια έως ότου η άμμος δροσίσει τη νύχτα ή νωρίς το πρωί και τότε εξέρχονται μαζικά και τρέχουν προς τη θάλασσα. Μια µεγάλη οµάδα αναδύεται τη πρώτη νύχτα και ακολουθούν µικρότερες οµάδες τις επόµενες 10 ηµέρες. Από μια φωλιά 110 αυγών μπορεί να βγουν 35-50 νεοσσοί την πρώτη φορά και μετά για 2-10 ακόμη μέρες να βγουν 2-3 μικρότερες ομάδες των 5-20 νεοσσών.Το φύλο των νεοσσών καθορίζεται από τη θερμοκρασία μέσα στη φωλιά. Γι'αυτό και η φυσική ποιότητα της άμμου είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε να μην επηρεάζονται οι πληθυσμοί και η κατανομή τους.

Τα χελωνάκια δε ξεπερνούν τα 5-7 εκατοστά σε µήκος και ζυγίζουν µόλις 16 γραµµάρια. Το κέλυφος τους είναι µαλακό και µαύρο, πράγµα που τα κάνει πολύ ευάλωτα στους θηρευτές. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που εκκολάπτονται το βράδυ.Ο άλλος λόγος που αναδύονται τη νύχτα είναι για να αποφύγουν τη ζέστη της ηµέρας. Τα χελωνάκια είναι φωτοτροπικά που σηµαίνει ότι κατευθύνονται ενστικτωδώς προς τη φωτεινότερη επιφάνεια.Η αντανάκλαση της λάµψης του φωτός του φεγγαριού και των αστεριών στη θάλασσα οδηγεί τους νεοσσούς στο νερό κατά τη διάρκεια του πρώτου τους ταξιδιού προς τη θάλασσα.Το ταξίδι αυτό είναι και το σημαντικότερο της ζωής τους για δυό λόγους: πρώτον διότι αποµνηµονεύουν τη παραλία όπου γεννήθηκαν για να επιστρέψουν και αυτά µε τη σειρά τους ύστερα από 15-25 χρόνια για να ωοτοκήσουν και δεύτερον, για να δυναµώσουν τα πτερύγια τους για το πρώτο τους κολύµπι.

Η πορεία τους στη ζωή ξεκινά με πολλούς εχθρούς όπως καβούρια, γλάρους, ψάρια, τρωκτικά αλλά και κινδύνους όπως οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις παραλίες και στη θάλασσα. Μόνο 1 στα 1000 χελωνάκια θα επιβιώσει για να ενηλικιωθεί!

Οι θαλάσσιες χελώνες παίζουν σημαντικό ρόλο στα θαλάσσια οικοσυστήματα και βοηθούν στο να διατηρηθεί η υγεία των κοραλλιογενών υφάλων αλλά και των θαλάσσιων λιβαδιών. Ειδικότερα, ο τρόπος με τον οποίο αναζητούν την τροφή τους οι Caretta caretta, σκάβοντας και σκαλίζοντας τον βυθό συνεισφέρει στην ανακύκλωση σημαντικών θρεπτικών ουσιών και διατηρεί την ισορροπία στα βενθικά ιζήματα.. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι καρέτα κουβαλούν στο καβούκι τους ολόκληρες αποικίες από μικρά φυτά και ζώα λειτουργώντας οι ίδιες ως ένα σημαντικό ενδιαίτημα. Μέχρι και 100 διαφορετικά είδη έχουν καταμετρηθεί πάνω σε μια και μόνο χελώνα καρέτα.

Τα υπέροχα αυτά πλάσματα ήταν πάντα ευάλωτα στους θηρευτές, αλλά σήμερα απειλούνται και από τα δίχτυα των αλιέων και τις προπέλες των σκαφών, ενώ αποτελούν και θύματα της ρύπανσης.

Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζουν στην Ελλάδα είναι η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων που τα φιλοξενούν όπως: Υποβάθμιση παραλιών φωλεοποίησης από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του παράκτιου χώρου (τουριστικές και άλλες υποδομές, έργα διαμόρφωσης της παραλίας) αλλά και από την εντατική τουριστική χρήση των παραλιών (ομπρέλες, ξαπλώστρες, κλπ) κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, ο τεχνητός φωτισμός (φωτορύπανση) που αποπροσανατολίζει τα μικρά, η διάβρωση των παραλιών.

Η παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, οι τραυματισμοί από ταχύπλοα αλλά και η ηθελημένη θανάτωση από ορισμένους ψαράδες αποτελούν επιπλέον ανθρωπογενείς κινδύνους.

Οι επιπτώσεις της ρύπανσης είναι σημαντικές και πολυποίκιλες. Οι θαλάσσιες χελώνες μπερδεύουν τα πλαστικά απορρίμματα, ιδιαίτερα τις σακούλες, με μέδουσες, τις τρώνε και αυτό τις οδηγεί σε πνιγμό ή ασιτία. Επίσης, οι νεοσσοί μπορεί να παγιδευτούν σε επιπλέοντα απορρίμματα.

Η φωτορύπανση, δηλαδή πηγές φωτός κοντά ή στις παραλίες φωλεοποίησης μπορεί να αποπροσανατολίσουν τόσο τις θηλυκές καρέτα που επιχειρούν να βγουν στην παραλία για να γεννήσουν τα αυγά τους όσο και τους νεοσσούς που έχουν περιορισμένο χρόνο να φτάσουν στη θάλασσα ώστε να καταφέρουν να αποφύγουν τους φυσικούς θηρευτές τους.

Το κυνήγι των αυγών από αλεπούδες, σκυλιά, αρουραίους κλπ, αποτελεί μια επιπλέον απειλή και έχει παρατηρηθεί σε παραλίες ωοτοκίας της Πελοποννήσου, επηρεάζοντας το 40% των φωλιών.

Τι κάνουμε για την φωλιά στην Καραθώνα όπου τοποθετήθηκε και ο σχετικός κλωβός ενημερώνουμε και ευαισθητοποιούμε πολίτες και καταστηματάρχες

• η συμπίεση της άμμου από τροχοφόρα οχήματα μπορεί να διαταράξει την κυκλοφορία του αέρα και την απορρόφησή του από τα αυγά
• ομπρέλες και ξαπλώστρες συχνά σχηματίζουν ένα αδιαπέραστο τείχος, ενώ το στήσιμο ομπρελών έχει σαν αποτέλεσμα το σκίασμα των φωλιών και οι χαμηλότερες θερμοκρασίες της άμμου που επηρεάζουν την επώαση των αυγών
• η ανθρώπινη παρουσία στις παραλίες ωοτοκίας τη νύχτα τρομάζει τις θαλάσσιες χελώνες που θέλουν να γεννήσουν
• κάστρα στην άμμο ή ροδιές από τροχοφόρα μπορεί να παγιδεύσουν τους νεοσσούς στην πορεία τους προς τη θάλασσα. Όταν παίζουμε στην παραλία ή δημιουργούμε κατασκευές από άμμο (κάστρα, λιμνούλες κ.α.), μένουμε πολύ κοντά στη θάλασσα (1-2 μέτρα) και φροντίζουμε να τα ισοπεδώσουμε πριν φύγουμε, καθώς αποτελούν εμπόδιο για τα μικρά χελωνάκια στην προσπάθεια τους να φτάσουν στη θάλασσα.
• Δεν βρέχουμε την άμμο τις φωλιές και απομακρύνουμε σκυλιά. Τα αυγά σαπίζουν και καταστρέφονται από τα ζώα που σκάβουν
• Φροντίζουμε οι παραλίες να είναι καθαρές για εμάς και τις χελώνες,από σκουπίδια πλαστικά και αποτσίγαρα. Δεν ανάβουμε φωτιά ή κατασκηνώνουμε.

Ας αφήσουμε τα χελωνάκια να επιβιώσουν!